Η Διεθνής Αμνηστία τιμά τους πρωτοπόρους Έλληνες αντιρρησίες Μαραγκάκη και Μακρή
4 Απριλίου 2007
Τη μακρά διαδρομή που έχει διανυθεί για την κατοχύρωση του ανθρώπινου δικαιώματος στην αντίρρηση συνείδησης στην Ελλάδα, αλλά και τον όχι ευκαταφρόνητο δρόμο που απομένει, υπενθύμισε το Ελληνικό Τμήμα της Διεθνούς Αμνηστίας βραβεύοντας τους πρώτους Έλληνες που αρνήθηκαν, για μη θρησκευτικούς λόγους συνείδησης, να υπηρετήσουν στρατιωτική θητεία. Είκοσι χρόνια μετά τη σύλληψη του Μιχάλη Μαραγκάκη τον Μάρτιο του 1987 και δεκαεννέα χρόνια μετά τη σύλληψη του Θανάση Μακρή τον Απρίλιο του 1988, η Διεθνής Αμνηστία τίμησε σε ειδική τελετή στο πλαίσιο της Γενικής Συνέλευσης του Ελληνικού Τμήματος της οργάνωσης, το περασμένο Σαββάτο 31 Μαρτίου, τους Μαραγκάκη και Μακρή για τους αγώνες τους, που άνοιξαν τον δρόμο για τη θεσμοθέτηση εναλλακτικής πολιτικής θητείας κοινωνικού χαρακτήρα στην Ελλάδα.
Οι δύο πρωτοπόροι αντιρρησίες είχαν υιοθετηθεί από τη Διεθνή Αμνηστία ως κρατούμενοι συνείδησης και είχαν λάβει, κατά τη διάρκεια της φυλάκισής τους, χιλιάδες επιστολές συμπαράστασης μελών της οργάνωσης από όλον τον κόσμο. Πρόσφατα, σε μια σπάνια χειρονομία, δώρισαν στη Διεθνή Αμνηστία το αρχείο τους με όλες τις επιστολές, τα τηλεγραφήματα και τις κάρτες που έλαβαν από χώρες τόσο διαφορετικές μεταξύ τους, όπως η Ολλανδία και η Χιλή.
Όπως υπογράμμισε κατά την τελετή ο Πρόεδρος του Ελληνικού Τμήματος, Σίμος Μπούρας: «Η Γενική Συνέλευση, το ανώτατο όργανο της Διεθνούς Αμνηστίας στην Ελλάδα, σας ευχαριστεί για όσα έχετε προσφέρει με τους αγώνες σας όλα αυτά τα χρόνια στην προσπάθεια να κατοχυρωθεί το ανθρώπινο δικαίωμα στην αντίρρηση συνείδησης.
»Αποτελέσατε πηγή έμπνευσης για τη δράση μας σαν γνήσιοι αγωνιστές και υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι αγώνες σας για τα ανθρώπινα δικαιώματα γνωρίζουμε ότι ήταν επίπονοι. Ως εθελοντές, μέλη της Διεθνούς Αμνηστίας, γνωρίζουμε ότι η μόνη ανταμοιβή σας όλα αυτά τα χρόνια ήταν το λιθαράκι που βάλατε στο οικοδόμημα του αγώνα όλων μας για την κατοχύρωση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Σας ευχαριστούμε για το ωραίο δώρο σας να μας παραδώσετε το μεγάλο αρχείο σας με τις χιλιάδες επιστολές απλών ανθρώπων από όλον τον κόσμο που λάβατε όλα αυτά τα χρόνια. Είμαι σίγουρος ότι θα αποτελέσουν πηγή έμπνευσης για τις επόμενες γενιές υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που θα μας αντικαταστήσουν. Η ιστορία σας αποτελεί μέρος της ιστορίας του τμήματος αλλά και όλης της οργάνωσης διεθνώς.
»Μιας και αρνηθήκατε το όπλο του πολέμου, επιτρέψτε μου να σας προσφέρω συμβολικά ένα στυλό, το δραστικότερο όπλο που χρησιμοποιούν τα μέλη και οι υποστηρικτές της οργάνωσης σε όλον τον κόσμο, στον αγώνα τους για τα ανθρώπινα δικαιώματα, για να ασκήσουν πίεση σε κυβερνήσεις, γράφοντας επιστολές διαμαρτυρίες και επιστολές συμπαράστασης όπως αυτές που ευγενικά μας χαρίσατε. Επιτρέψτε μου επίσης να σας παραδώσω μια έκδοση της οργάνωσής μας, φωτογραφικό λεύκωμα με μαρτυρίες υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από διάφορες χώρες, με τον τίτλο 'Λέμε την αλήθεια στην εξουσία'. Γιατί την είπατε!»
Φωτογραφικό υλικό από την τελετή διατίθεται δωρεάν σε ποιότητα εκτύπωσης στη διεύθυνση www.studiokominis.com (Download Area -> Δελτία Τύπου) ή απ' ευθείας στη διεύθυνση www.studiokominis.com/index2.php.
Ιστορικό
Η αντίρρηση συνείδησης ως ανθρώπινο δικαίωμα
Το δικαίωμα της άρνησης εκτέλεσης στρατιωτικής θητείας για λόγους συνείδησης αποτελεί θεμιτή άσκηση του θεμελιώδους δικαιώματος στην ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας και κατοχυρώνεται στο Σύνταγμα της Ελλάδας και στην Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, καθώς και σε διεθνείς συνθήκες ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις οποίες μετέχει η Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένων του Διεθνούς Συμφώνου για τα Αστικά και Πολιτικά Δικαιώματα και της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την Προστασία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και των Θεμελιωδών Ελευθεριών.
Το δικαίωμα στην αντίρρηση συνείδησης έχει επίσης αναγνωριστεί σε πολυάριθμα Ψηφίσματα και Συστάσεις που έχουν υιοθετηθεί από τα Ηνωμένα Έθνη, το Συμβούλιο της Ευρώπης, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τον Οργανισμό για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη. Όλοι αυτοί οι θεσμοί έχουν καλέσει τις κυβερνήσεις να διασφαλίσουν ότι όσοι αντιτίθενται στην υποχρεωτική στρατιωτική θητεία για λόγους συνείδησης έχουν τη δυνατότητα να υπηρετήσουν μια δίκαιη, μη μεροληπτική, γνήσια μη στρατιωτική εναλλακτική υπηρεσία. Έχουν ζητήσει, μεταξύ άλλων:
- η εναλλακτική υπηρεσία να έχει χαρακτήρα καθαρά μη στρατιωτικό (πολιτικό) και η διάρκειά της να είναι τέτοια που να μην μπορεί να θεωρηθεί τιμωρητική,
- να επιτρέπεται να δηλώσει κάποιος αντίρρηση συνείδησης οποιαδήποτε στιγμή πριν, κατά τη διάρκεια ή μετά την κατάταξή του ή την εκτέλεση στρατιωτικής θητείας,
- η πληροφόρηση για την ιδιότητα του αντιρρησία συνείδησης και τον τρόπο απόκτησής της να είναι άμεσα διαθέσιμη σε όλους τους στρατεύσιμους.
Η θέση της Διεθνούς Αμνηστίας για την αντίρρηση συνείδησης
Η Διεθνής Αμνηστία θεωρεί αντιρρησία συνείδησης κάθε άνθρωπο που, για λόγους συνείδησης ή βαθιάς πεποίθησης, αρνείται να εκτελέσει υπηρεσία σε ένοπλες δυνάμεις ή να έχει οποιαδήποτε άλλη άμεση ή έμμεση συμμετοχή σε πολέμους ή ένοπλες συγκρούσεις. Περιλαμβάνονται και οι κληρωτοί ή επαγγελματίες στρατιώτες που αναπτύσσουν αντίρρηση συνείδησης μετά την κατάταξή τους στις ένοπλες δυνάμεις. Σε κάθε περίπτωση που ένα τέτοιο άτομο τίθεται υπό κράτηση ή φυλακίζεται αποκλειστικά και μόνο επειδή του έχουν στερήσει ή αρνηθεί το δικαίωμά του να δηλώσει αντίρρηση συνείδησης ή να υπηρετήσει μια γνήσια πολιτική εναλλακτική υπηρεσία που δεν είναι τιμωρητικής ή μεροληπτικής διάρκειας ή φύσης, η Διεθνής Αμνηστία θεωρεί τον άνθρωπο αυτόν κρατούμενο συνείδησης και ζητά την άμεση και άνευ όρων απελευθέρωσή του.
Η αντίρρηση συνείδησης στην Ελλάδα
Ο θεσμός της υποχρεωτικής στράτευσης εισήχθη στην Ελλάδα το 1911. Τις επόμενες δεκαετίες, αρνητές στράτευσης για λόγους συνείδησης είναι σχεδόν αποκλειστικά οι Μάρτυρες του Ιεχωβά. Οι ποινές που αντιμετωπίζουν από τα στρατιωτικά δικαστήρια είναι πολύ βαριές, συνήθως 10 ή 15 χρόνια αλλά και 20 χρόνια σε στρατιωτικές φυλακές μετά από αλλεπάλληλες καταδίκες. Ορισμένοι, κυρίως κατά τη διάρκεια του Εμφύλιου, βασανίστηκαν, καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν.
Από τα μέσα της δεκαετίας του 1970, η Διεθνής Αμνηστία έχει αναπτύξει παγκόσμια δραστηριότητα για την υπεράσπιση των αντιρρησιών συνείδησης στην Ελλάδα. Η συνεχής πίεση των διεθνών οργανισμών (ιδιαίτερα του Συμβουλίου της Ευρώπης), που καταδίκασαν επανειλημμένα «την πρακτική της Ελλάδος να συμπεριφέρεται στους αντιρρησίες συνείδησης σαν να είναι εγκληματίες», αλλά και η δράση των οργανώσεων για τα ανθρώπινα δικαιώματα, ανάγκασαν την ελληνική κυβέρνηση να θεσπίσει το 1977 τον Νόμο 731, με τον οποίο όσοι αρνούνται να στρατευτούν για θρησκευτικούς λόγους μπορούν, είτε να εκπληρώσουν τετραετή άοπλη θητεία σε στρατόπεδο, είτε να φυλακιστούν επί τέσσερα χρόνια σε στρατιωτικές φυλακές, εξαιρούμενοι κατόπιν από τις περαιτέρω προσκλήσεις.
Το 1986-87 εμφανίζονται οι πρώτοι μη θρησκευτικοί αντιρρησίες συνείδησης. Οι δηλώσεις τους έχουν ανθρωπιστικό, ειρηνιστικό και αντιμιλιταριστικό χαρακτήρα, δεν περιορίζουν την άρνηση σε ένα είδος στρατού η πολιτικού συστήματος, προωθούν τη μη βία και την κοινωνική ανυπακοή.
Ο Μιχάλης Μαραγκάκης δηλώνει πρώτος δημόσια την άρνησή του για μη θρησκευτικούς λόγους συνείδησης να στρατευθεί, σε συνέδριο για την ειρήνη στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας τον Δεκέμβριο του 1986. Τον Μάρτιο του 1987 συλλαμβάνεται και τον Ιούνιο καταδικάζεται σε τετραετή φυλάκιση. Η Διεθνής Αμνηστία τον υιοθετεί ως κρατούμενο συνείδησης. Η κυβέρνηση εμμένει στη σκληρή της στάση, παρά το εντυπωσιακό κίνημα συμπαράστασης που αναπτύσσεται στην Ελλάδα και διεθνώς. Μετά από έφεση του Μαραγκάκη, τον Φεβρουάριο του 1988, η ποινή του μετατρέπεται σε φυλάκιση 26 μηνών. Στις 22 του ίδιου μήνα αρχίζει απεργία πείνας που σταματά την Πρωτομαγιά, ύστερα από την υπόσχεση της κυβέρνησης που, θορυβημένη από τη διεθνή υποστήριξη, δηλώνει πως θα εξετάσει την υπόθεση της αντίρρησης συνείδησης κάτω από θετικό πρίσμα.
Στο μεταξύ, στις 12 Απριλίου του ίδιου χρόνου (1988), συλλαμβάνεται ο αντιρρησίας Θανάσης Μακρής, ο οποίος συμπαρίσταται με απεργία πείνας στο Μαραγκάκη. Υιοθετείται και αυτός από τη Διεθνή Αμνηστία ως κρατούμενος συνείδησης. Στις 26 Μαΐου καταδικάζεται σε πενταετή φυλάκιση (αργότερα θα μετατραπεί σε 18μηνη), ξεκινάει νέα απεργία πείνας, στην οποία τον συνοδεύει ο Μαραγκάκης και η οποία διακόπτεται τον Ιούλιο, όταν η κυβέρνηση δημοσιοποιεί νομοσχέδιο. Αυτό το σχέδιο νόμου που προέβλεπε ανάμεσα σε άλλα διπλάσιας διάρκειας αναπληρωματική θητεία, δεν έφτασε ποτέ για συζήτηση στη Βουλή.
Κατά τη διάρκεια της φυλάκισης των Μαραγκάκη και Μακρή αναπτύσσεται μια τεράστια διεθνής καμπάνια αποστολής χιλιάδων επιστολών συμπαράστασης, που φέρνει σε θέση άμυνας την κυβέρνηση. Στην Ελλάδα οργανώνονται δεκάδες συναυλίες και εκδηλώσεις συμπαράστασης, ενώ περισσότερα από είκοσι άτομα δηλώνουν αντιρρησίες συνείδησης για ιδεολογικούς λόγους. Ο Μιχάλης Μαραγκάκης αποφυλακίζεται τον Δεκέμβριο του 1988 μετά από τρεις διαδοχικές απεργίες πείνας 71, 50 και 20 ημερών, ενώ ο Θανάσης Μακρής τον Ιούλιο του 1989 μετά από δύο απεργίες 55 και 33 ημερών. Και οι δύο αποφυλακίζονται έχοντας εκτίσει τα 2/3 της ποινής τους. Στο μεταξύ, η δυνατότητα άοπλης στρατιωτικής θητείας έχει επεκταθεί με νόμο (Φεβρουάριος 1988) και στους ιδεολογικούς αρνητές, κανείς όμως δεν κάνει χρήση της ρύθμισης. Το 1989, ως μετεξέλιξη των Επιτροπών Συμπαράστασης στους Μαραγκάκη και Μακρή, δημιουργείται ο Σύνδεσμος Αντιρρησιών Συνείδησης, ενώ εμφανίζονται και οι πρώτοι αντιρρησίες συνείδησης στην Τουρκία.
Το 1992 η κυβέρνηση ανακοινώνει την προετοιμασία νομοσχεδίου, το οποίο απορρίπτεται από το (γνωμοδοτικό και μόνο) Νομικό Συμβούλιο του Κράτους ως αντισυνταγματικό στο τέλος της χρονιάς. Οι επόμενες κυβερνήσεις αφήνουν να αιωρείται η φήμη για νομοσχέδιο που αναγνωρίζει την αντίρρηση συνείδησης, προσπαθώντας με διάφορα τεχνάσματα όπως η 'κοινωνική θητεία στον στρατό' να ελαχιστοποιήσουν τις πιέσεις, τόσο από το εξωτερικό όσο και από το εσωτερικό της χώρας.
Τον Μάρτιο του 1993, μετά από χιλιάδες διαμαρτυρίες και εκατοντάδες εκστρατείες δημοσίευσε 8σελιδη έκθεση με τίτλο «ΕΛΛΑΔΑ - 5000 χρόνια φυλάκισης: Οι αντιρρησίες συνείδησης στην Ελλάδα» η οποία άρχιζε ως εξής: «Από τη δεκαετία του 1930 μέχρι σήμερα, οι Έλληνες αντιρρησίες συνείδησης έχουν εκτίσει συλλογικά 5.000 και πλέον χρόνια στη φυλακή. Ανά πάσα στιγμή εκατοντάδες νεαροί Έλληνες βρίσκονται στις φυλακές και εκτίουν τετραετείς ποινές φυλάκισης για την άρνηση υποχρεωτικής στρατιωτικής θητείας για λόγους συνείδησης... Η συνεχιζόμενη φυλάκιση αντιρρησιών συνείδησης στη στρατιωτική θητεία που οφείλεται στο γεγονός ότι δεν υπάρχει καμιά διάταξη για εναλλακτική κοινωνική θητεία, είναι αντίθετη προς τα διεθνή πρότυπα. Η Διεθνής Αμνηστία θεωρεί όλους τους αντιρρησίες συνείδησης στην Ελλάδα ως κρατουμένους συνείδησης που έχουν φυλακιστεί για την ειρηνική έκφραση του πιστεύω τους το οποίο τηρούν ευσυνείδητα. Η Διεθνής Αμνηστία κάνει έκκληση στην Ελληνική Κυβέρνηση για την άμεση αποφυλάκισή τους και για τη θέσπιση της εναλλακτικής κοινωνικής υπηρεσίας μη τιμωρητικής διάρκειας, σε αρμονία με τα ψηφίσματα διάφορων διακυβερνητικών οργανισμών τους οποίους η Ελλάδα είναι μέλος».
Το 1997 και με καθυστέρηση δεκαετιών σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη (τελευταία από τις χώρες της Ε.Ε. αλλά και αργότερα από πολλές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης) ψηφίζεται τελικά στην Ελλάδα ο νόμος 2510, που εισάγει για τους αντιρρησίες συνείδησης μια μορφή πολιτικής κοινωνικής υπηρεσίας ως εναλλακτική της στρατιωτικής θητείας με διάρκεια 18 μηνών επιπλέον. Η Διεθνής Αμνηστία καλωσορίζει τον νέο νόμο ως θετικό βήμα, τονίζει όμως πως δεν αποτελεί δίκαιη λύση γιατί κάνει σοβαρές διακρίσεις εις βάρος των αντιρρησιών συνείδησης.
Με το πέρασμα των χρόνων ο θεσμός της εναλλακτικής υπηρεσίας στην Ελλάδα βελτιώνεται σε κάποιον βαθμό (για παράδειγμα έχει μειωθεί η διάρκεια σε διπλάσια της στρατιωτικής θητείας μείον έναν μήνα).
Η Διεθνής Αμνηστία ανησυχεί διότι, τόσο στον νόμο όσο και στην πράξη, η εναλλακτική πολιτική υπηρεσία παραμένει τιμωρητική και σαφώς μεροληπτική. Η οργάνωση ζητά την αναμόρφωση του θεσμού στη βάση των Ευρωπαϊκών και διεθνών προτύπων και των συστάσεων του Συνηγόρου του Πολίτη και της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, καθώς και τον τερματισμό των διώξεων εναντίον των αντιρρησιών συνείδησης.
Η Διεθνής Αμνηστία θα συνεχίσει να αγωνίζεται μέχρι να δοθεί μια δίκαιη και οριστική λύση σε ό,τι αφορά το δικαίωμα στην αντίρρηση συνείδησης στην Ελλάδα.
Πηγή: Διεθνής Αμνηστία
