Η Ελλάδα δέχεται διαρκώς διεθνείς επικρίσεις, συστάσεις ή και καταδίκες για τις σοβαρές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων των αντιρρησιών συνείδησης. Μόνο την τελευταία τριετία, κατά τη διάρκεια δηλαδή της θητείας της παρούσας κυβέρνησης, ζητήματα αντιρρησιών έχουν θέσει η Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ, διάφορα κράτη στο πλαίσιο της Οικουμενικής Περιοδικής Αξιολόγησης από το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ, ο Ειδικός Εισηγητής του ΟΗΕ για την ελευθερία θρησκείας ή πεποίθησης, το Γραφείο του Ύπατου Αρμοστή του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης, αλλά και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων που καταδίκασε την Ελλάδα στην υπόθεση Παπαβασιλάκη.
Τιμωρητική λογική
Ένα πρωταρχικό ζήτημα είναι ο τιμωρητικός χαρακτήρας της σημερινής εναλλακτικής υπηρεσίας. Καταρχάς η διάρκειά της σήμερα για τους υπόχρεους πλήρους θητείας είναι 15 μήνες έναντι 9 μηνών στρατιωτικής θητείας που υπηρετεί η συντριπτική πλειονότητα των στρατευσίμων, δηλαδή τιμωρητική σύμφωνα με όλα τα διεθνή πρότυπα. Θα πρέπει να μειωθεί σημαντικά, ενώ σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα πρέπει να είναι ίσης διάρκειας με τη στρατιωτική θητεία. Όμως, οι αντιρρησίες συνείδησης υφίστανται και περαιτέρω διακρίσεις, όπως ότι η νομοθεσία απαγορεύει να υπηρετήσουν στην περιφέρεια του τόπου κατοικίας τους, μια απαγόρευση που δεν ισχύει για όσους υπηρετούν στρατιωτική θητεία. Υφίστανται επίσης παραβιάσεις οικονομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων, αφού δεν τους παρέχονται τα απαραίτητα· τους δίνεται μόνο στέγη και τροφή από το δημόσιο φορέα όπου υπηρετούν ή αν αυτός αδυνατεί, μόνο τότε τους καταβάλλεται το ποσό των 223,53 ευρώ το μήνα, που είναι προφανώς ανεπαρκές δεδομένης και της ανάγκης καταβολής ενοικίου, όταν ακόμα και ο υπερδιπλάσιος κατώτατος μισθός έχει κριθεί ανεπαρκής από την Επιτροπή του ΟΗΕ για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτισμικά Δικαιώματα.
Σημαντικές διακρίσεις υφίστανται και οι αντιρρησίες συνείδησης μεγάλης ηλικίας, όχι μόνο γιατί πέρυσι η ελάχιστη ηλικία για τη δυνατότητα εξαγοράς για τους ενόπλως υπηρετούντες μειώθηκε στα 33 έτη, ενώ για τους αντιρρησίες παρέμεινε στα 35, αλλά κυρίως γιατί καλούνται να καταβάλουν χιλιάδες ευρώ παραπάνω για να εξαγοράσουν την ίδια υποχρέωση, όταν και η ελάχιστη διάρκεια εναλλακτικής υπηρεσίας είναι διπλάσια σε σχέση με τον στρατό —40 ημέρες έναντι 20.
Προβληματική διαδικασία εξέτασης
Άλλο κομβικό πρόβλημα είναι η διαδικασία εξέτασης της αίτησης για να αναγνωριστεί κάποιος ως αντιρρησίας συνείδησης και να του δοθεί η δυνατότητα να υπηρετήσει έστω αυτή την τιμωρητική εναλλακτική υπηρεσία. Όσοι δεν είναι Μάρτυρες του Ιεχωβά, καλούνται σε αυτοπρόσωπη εξέταση (διαδικασία που έχει αμφισβητηθεί τόσο από τον Συνήγορο του Πολίτη όσο και από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο) από μια πενταμελή επιτροπή, στην οποία συμμετέχουν και δύο στρατιωτικοί, η οποία γνωμοδοτεί στον (Αναπληρωτή) Υπουργό Εθνικής Άμυνας. Ενώ με βάση τα διεθνή πρότυπα θα πρέπει η διαδικασία να τεθεί υπό τον πλήρη έλεγχο πολιτικών αρχών, δηλαδή εκτός ΥΠΕΘΑ, σε μια επιτροπή αμιγώς πολιτικής σύνθεσης.
Βαριές συνέπειες της ανυποταξίας
Πέραν των πρωταρχικών παραβιάσεων του δικαιώματος στην ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας, και των διακρίσεων, πολλοί αντιρρησίες συνείδησης κηρύσσονται ανυπότακτοι με αποτέλεσμα να αντιμετωπίζουν και επιπλέον παραβιάσεις. Πρόκειται, κυρίως, για όσους αρνούνται την τιμωρητική εναλλακτική υπηρεσία, συμπεριλαμβανομένων των ολικών αρνητών στράτευσης, αλλά και για άλλες περιπτώσεις που καταλήγουν ανυπότακτοι, όπως αντιρρησίες που αδίκως δεν αναγνωρίζονται ως τέτοιοι, λόγω της προβληματικής διαδικασίας εξέτασης, αντιρρησίες που αναγνωρίζονται, αλλά αδυνατούν να ανταπεξέλθουν στις τιμωρητικές συνθήκες και εγκαταλείπουν την εναλλακτική ή όσοι υποπίπτουν σε κάποιο πειθαρχικό παράπτωμα με αποτέλεσμα να τους αφαιρείται η ιδιότητα του αντιρρησία συνείδησης. Ως ανυπότακτοι συλλαμβάνονται, δικάζονται από στρατοδικεία, παρότι πολίτες και δη αντιρρησίες συνείδησης, κάτι που αποτελεί παραβίαση του δικαιώματος σε δίκαιη δίκη, και συνήθως καταδικάζονται σε ποινές φυλάκισης έως 2 ετών, συχνά πάντως με αναστολή και εξαγοράσιμες. Ωστόσο, συνεχίζουν να καλούνται να στρατευθούν και έτσι τιμωρούνται ξανά και ξανά με ποινές φυλάκισης και αλλεπάλληλα πρόστιμα 6.000 ευρώ, κάτι που συνιστά, μεταξύ άλλων, παραβίαση της αρχής ότι δεν μπορεί να τιμωρείται κάποιος επανειλημμένα για το ίδιο αδίκημα. Ενίοτε, δε, δικάζονται ερήμην, χωρίς να έχουν λάβει πραγματικά γνώση.
Δεδομένης της σωρείας παραβιάσεων του διεθνούς δικαίου σε αυτές τις περιπτώσεις, θα πρέπει να σταματήσουν άμεσα οι διώξεις και να ακυρωθούν όλες οι μέχρι τώρα επιβληθείσες ποινικές και διοικητικές κυρώσεις. Ενώ όσοι υπέστησαν σοβαρές παραβιάσεις θα πρέπει να τύχουν αποκατάστασης.
Τέλος, αξίζει να σημειωθεί η σοβαρή εκκρεμότητα για κατοχύρωση του δικαιώματος στην αντίρρηση συνείδησης και μετά την κατάταξη, συμπεριλαμβανομένων εθελοντών/επαγγελματιών στρατιωτικών, όπως και σε καιρό πολέμου.
Γιώργος Καρατζάς
Μέλος του Ελληνικού Τμήματος
της Διεθνούς Αμνηστίας
Πηγή: Εποχή
