Ενόψει
της ακροαματικής διαδικασίας ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας,
του Ανώτατου Διοικητικού Δικαστηρίου της Ελλάδας, για την υπόθεση του
Χάρη Βασιλείου, ενός αντιρρησία συνείδησης του οποίου η αίτηση
απορρίφθηκε από τον Υφυπουργό Εθνικής Άμυνας, η Διεθνής Αμνηστία, η Connection e.V., το Ευρωπαϊκό Γραφείο για την Αντίρρηση Συνείδησης (EBCO-BEOC), η International Fellowship of Reconciliation (IFOR) και η War Resisters’ International (WRI)
καλούν τις ελληνικές αρχές να ακυρώσουν την απορριπτική απόφαση και να
του παρέχουν μια δίκαιη εξέταση των λόγων για τους οποίους επικαλείται
αντίρρηση συνείδησης, υπό ένα τροποποιημένο νομοθετικό πλαίσιο σύμφωνα
με το διεθνές δίκαιο ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τα διεθνή και περιφερειακά
πρότυπα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τις συστάσεις των εγχώριων φορέων
ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Ο Χάρης Βασιλείου υπέβαλε το 2020 αίτηση
για καθεστώς αντιρρησία συνείδησης και για να υπηρετήσει την
(τιμωρητική) εναλλακτική πολιτική υπηρεσία. Η αίτησή του βασίστηκε στις ιδεολογικές
ειρηνιστικές του πεποιθήσεις οι οποίες πηγάζουν από το γεγονός ότι
μεγάλωσε σε μια οικογένεια Μαρτύρων του Ιεχωβά, παρότι ουδέποτε έγινε ο
ίδιος Μάρτυρας του Ιεχωβά, εξαιτίας διαφορετικών απόψεων σε άλλες
θεωρητικές πτυχές αυτής της πίστης.
Η αίτησή του απορρίφθηκε τον
Μάρτιο του 2021 από τον Υφυπουργό Εθνικής Άμυνας, μετά από εισήγηση μιας
ειδικής επιτροπής με στρατιωτική συμμετοχή, στη βάση ότι οι θρησκευτικές του πεποιθήσεις δεν είναι απόρροια μιας συνειδητής επιλογής και ένταξης στην θρησκευτική κοινότητα των Μαρτύρων του Ιεχωβά.
Η
υπόθεση του Βασιλείου αποτυπώνει δύο από τις πιο προβληματικές πτυχές
της νομοθεσίας και της πρακτικής αναφορικά με τους αντιρρησίες
συνείδησης στην Ελλάδα: την έλλειψη ανεξαρτησίας και αμεροληψίας των
διαδικασιών εξέτασης των αιτήσεων για καθεστώς αντιρρησία συνείδησης και
την διάκριση που αντιμετωπίζουν κάποιες ομάδες αντιρρησιών συνείδησης
στη βάση της φύσης των πεποιθήσεών τους.
Η ανάλυση των πέντε
οργανώσεων για την υπόθεση του Χάρη Βασιλείου, την εθνική νομοθεσία και
την πρακτική, στη βάση του διεθνούς δικαίου και των διεθνών προτύπων,
και των συστάσεων διεθνών και εγχώριων φορέων, κατέληξε στο ότι η
ακατάλληλη διαδικασία εξέτασης των αιτήσεων για αναγνώριση αντιρρησιών
συνείδησης συνιστά παραβίαση του δικαιώματος στην ελευθερία σκέψης,
συνείδησης και θρησκείας. Και περαιτέρω, ότι η άνιση μεταχείριση
αντιρρησιών συνείδησης στη βάση της φύσης των πεποιθήσεών τους που
εδράζονται στη συνείδηση, μπορεί να συνιστά παραβίαση του δικαιώματος
στην ισότητα ενώπιον του νόμου και στην ίση προστασία από τον νόμο χωρίς
οποιαδήποτε διάκριση.
Η
τελική απόφαση για τις αιτήσεις για χορήγηση καθεστώτος αντιρρησία
συνείδησης λαμβάνεται αποκλειστικά από ένα άτομο, τον/την (Υφ)Υπουργό
Εθνικής Άμυνας[1] μετά από μια μη δεσμευτική[2]
εισήγηση μιας πενταμελούς Ειδικής Επιτροπής, που αποτελείται από
έναν/μία στρατιωτικό, τρεις καθηγητές/τριες πανεπιστημίου και ένα μέλος
του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους ως πρόεδρο. Τα μέλη της Επιτροπής
ορίζονται με Κοινή Υπουργική Απόφαση του/της Υπουργού Εθνικής Άμυνας,
μαζί με τον/την Υπουργό Οικονομίας και Οικονομικών και τον/την Υπουργό
Παιδείας.[3]
Στην
πράξη, η Επιτροπή δεν καλεί σε συνέντευξη βαπτισμένους Μάρτυρες του
Ιεχωβά οι οποίοι έχουν βεβαίωση από την εκκλησία τους, στους οποίους
χορηγείται αυτόματα καθεστώς αντιρρησία συνείδησης. Αυτή η προσέγγιση
είναι η βέλτιστη πρακτική σύμφωνα με το Γραφείο της Ύπατης Αρμοστείας
του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα,[4] το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ[5] και η μόνη δέουσα πρακτική σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.[6]
Ωστόσο, η Επιτροπή δεν το εφαρμόζει αυτό σε όλους τους αντιρρησίες
συνείδησης και καλεί εκείνους που αναφέρουν άλλους θρησκευτικούς λόγους ή
ιδεολογικούς (μη θρησκευτικούς) λόγους για την αντίρρηση συνείδησής
τους. Αυτή η διαφοροποίηση έχει θεωρηθεί από τον Συνήγορο του Πολίτη ως
μια «πάγια πρακτική άνισης μεταχείρισης».[7]
Σύμφωνα
με την Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ),
αναφερόμενη σε επίσημα στοιχεία από το 2007 έως το 2015: «Ενώ το ποσοστό
αναγνώρισης αντιρρησιών συνείδησης για θρησκευτικούς λόγους είναι
σταθερά περίπου 96% έως 100%, το ποσοστό αναγνώρισης αντιρρησιών
συνείδησης για ιδεολογικούς λόγους είναι συνήθως γύρω ή ακόμα και κάτω
από το 50%.»[8]
Ένα
άτομο του οποίου η αίτηση έχει απορριφθεί μπορεί να καταθέσει προσφυγή
στον/στην (Υφ)Υπουργό Εθνικής Άμυνας για να αλλάξει την απόφασή του/της
(στην πράξη η προσφυγή εξετάζεται από την ίδια Επιτροπή, η οποία
εισηγείται και πάλι στον/στην Υπουργό), και/ή στο Συμβούλιο της
Επικρατείας, δηλαδή στο Ανώτατο Διοικητικό Δικαστήριο.
Η
Ελλάδα έχει λάβει πλήθος συστάσεων, ακόμα και μετά την τροποποίηση της
νομοθεσίας το 2019, η οποία μείωσε τον αριθμό των στρατιωτικών στην
ειδική επιτροπή από δύο σε έναν.[19]
Εξαιτίας
της ακατάλληλης διαδικασίας εξέτασης των αιτήσεων για την αναγνώριση
αντιρρησιών συνείδησης, υφίσταται παραβίαση του δικαιώματος στην
ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας, όπως ορίζεται στο Άρθρο 18
του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα, καθώς και
στο Άρθρο 9 της ΕΣΔΑ.
Η ισχύουσα νομοθεσία για την εξέταση των
αιτήσεων για εναλλακτική υπηρεσία συνεχίζει να αντιβαίνει στις συστάσεις
της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ καθώς δεν απαιτεί να είναι
η νέα Ειδική Επιτροπή αμιγώς πολιτική και δεν διασφαλίζει ότι η απόφαση
για την χορήγηση καθεστώτος αντιρρησία συνείδησης δεν λαμβάνεται από
τον/την Υπουργό Άμυνας.[34]
Η
άνιση μεταχείριση των αντιρρησιών συνείδησης στην βάση της φύσης των
πεποιθήσεών τους μπορεί να συνιστά παραβίαση του Άρθρου 26 του Διεθνούς
Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα, το οποίο δίνει το
δικαίωμα σε όλα τα άτομα για ισότητα ενώπιον του νόμου και ίση προστασία
από τον νόμο χωρίς καμία διάκριση.
Η
Διεθνής Αμνηστία, η Connection e.V., το Ευρωπαϊκό Γραφείο για την
Αντίρρηση Συνείδησης (EBCO-BEOC), η International Fellowship of
Reconciliation (IFOR) και η War Resisters’ International (WRI) κάνουν
τις ακόλουθες συστάσεις:
[1] Νόμος 3421/2005, άρθρο 62, παρ. 1.
[2]
Σύμφωνα με την απόφαση του Υπουργού Εθνικής Άμυνας υπ’ αριθμόν
Φ.420/79/81978/Σ.300 (ΦΕΚ B 1854/2005), Άρθρο 3, παράγραφος 6, η Ειδική
Επιτροπή παραδίδει όχι μόνο την γνώμη αλλά και ένα σχέδιο υπουργικής
απόφασης, αλλά εάν ο/η Υπουργός Άμυνας διαφωνεί με το περιεχόμενο του
σχεδίου, ετοιμάζεται άλλο σύμφωνα με τις εντολές του/της.
[3] Νόμος 3421/2005, άρθρο 62, παρ. 2, όπως τροποποιήθηκε από το άρθρο 23 του Ν. 4609/2019.
[4]
OHCHR, Conscientious objection to military service, Analytical report
of the Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights,
(A/HRC/35/4), 1 Μαΐου 2017, παρ. 34. Διαθέσιμο στο: http://undocs.org/A/HRC/35/4
[6]
European Parliament, Resolution on conscientious objection and
alternative service, (Α3-15/89), 13 Οκτωβρίου 1989, [γνωστή ως Ψήφισμα
Schmidbauer], όπως δημοσιεύεται στην Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων
C291, 20 Νοεμβρίου 1989, παρ. Α (σελ. 123) και παρ. 4 (σελ. 124)
Βλ.
επίσης, European Parliament, Resolution on conscientious objection,
(1-546/82), [γνωστή ως Ψήφισμα Macciocchi], 7 Φεβρουαρίου 1983, όπως
δημοσιεύεται στην Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων C 68, 14 Μαρτίου 1983, παρ. 3 (σελ. 15).
[9] Council of Europe, Parliamentary Assembly, Resolution 337 (1967), Right of conscientious objection, παρ. b2, b3, b4 και b5.
[12]
OHCHR, Conscientious objection to military service, Analytical report
of the Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights,
(A/HRC/35/4), 1 Μαΐου 2017, παρ. 17. Διαθέσιμο στο: http://undocs.org/A/HRC/35/4
[13]
OHCHR, Approaches and challenges with regard to application procedures
for obtaining the status of conscientious objector to military service
in accordance with human rights standards, (A/HRC/41/23), 24 Μαΐου 2019,
παρ. 60 (g). Διαθέσιμο στο: https://undocs.org/A/HRC/41/23
[14]
OHCHR, Approaches and challenges with regard to application procedures
for obtaining the status of conscientious objector to military service
in accordance with human rights standards, (A/HRC/41/23), 24 Μαΐου 2019,
σ. 14 και 15. Διαθέσιμο στο: https://undocs.org/A/HRC/41/23
[15]
OHCHR, Conscientious objection to military service, Analytical report
of the Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights,
(A/HRC/35/4), 1 Μαΐου 2017, παρ. 34. Διαθέσιμο στο: http://undocs.org/A/HRC/35/4
Βλ. επίσης A/HRC/23/22, παρ. 48 και E/CN.4/2006/51, παρ. 36.
[16] UN Commission on Human Rights, Resolution 1998/77, Conscientious objection to military service, 22 Απριλίου 1998, (E/CN.4/RES/1998/77), παρ. 2.
[18]
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Ψήφισμα περί της αρνήσεως στρατεύσεως για λόγους
συνειδήσεως, (1-546/82), [γνωστό ως ψήφισμα Macciocchi], 7 Φεβρουαρίου 1983,
όπως δημοσιεύτηκε στην Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων C
68, 14 Μαρτίου 1983, παρ.3 (σ. 15). Βλ. επίσης Ψήφισμα σχετικά με την
άρνηση στρατεύσεως και την αναπληρωματική θητεία, (Α3-15/89), [γνωστό ως
ψήφισμα Schmidbauer], 13 Οκτωβρίου 1989
όπως δημοσιεύτηκε στην Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων
C291, 20 Νοεμβρίου 1989, παρ. Α (σ. 123) και παρ. 4 (σ. 124).
[19] Νόμος 4609/2019, άρθ. 23 με το οποίο τροποποιήθηκε η παρ. 1 του άρθρου 62 του Νόμου 3421/2005.
[21]
UN Human Rights Committee, Concluding observations on the initial
report of Greece, (CCPR/CO/83/GRC), 25 Απριλίου 2005, παρ. 15. Διαθέσιμο
στο http://undocs.org/CCPR/CO/83/GRC
[22]
UN Human Rights Committee, Concluding observations on the sixth
periodic report of the Russian Federation, (CCPR/C/RUS/CO/6), 24
Νοεμβρίου 2009, παρ. 23.
Διαθέσιμο στο http://undocs.org/CCPR/C/RUS/CO/6
[23]
UN Human Rights Committee, Concluding observations on the second
periodic report of Greece, (CCPR/C/GRC/CO/2), 3 Δεκεμβρίου 2015,
παράγραφοι 37-38.
Διαθέσιμο στο http://undocs.org/CCPR/C/GRC/CO/2
[24] Report by Mr Alvaro Gil-Robles, Commissioner for Human Rights, on his visit to the Hellenic Republic, 2-5 Ιουνίου 2002, CommDH(2002)5, παρ. 18.
[25]
UN Economic and Social Council, Commission on human rights, Civil and
political rights, including the question of religious intolerance,
Addendum, Summary of cases transmitted to Governments and replies
received, E/CN.4/2006/5/Add.1, 27 Μαρτίου 2006, παρ. 139. Διαθέσιμο στο http://undocs.org/E/CN.4/2006/5/Add.1
[27] UN Special Rapporteur on freedom of religion or belief, Communication GRC 3/2019, 11 Ιουλίου 2019.
[28]
OHCHR, Conscientious objection to military service, Analytical report
of the Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights,
(A/HRC/35/4), 1 Μαΐου 2017, παρ. 53. Διαθέσιμο στο: http://undocs.org/A/HRC/35/4
[29]
OHCHR, Approaches and challenges with regard to application procedures
for obtaining the status of conscientious objector to military service
in accordance with human rights standards, (A/HRC/41/23), 24 Μαΐου 2019,
παρ. 41. Διαθέσιμο στο: https://undocs.org/A/HRC/41/23
[34]
Βλ. Amnesty International, “Greece: Observations on the right to
conscientious objection – “serious violations of Greece’s obligations
towards conscientious objectors remain unaddressed in proposed bill
despite some positive steps””
20 Μαρτίου 2019, Index Number: EUR 25/0088/2019, διαθέσιμο στο: https://www.amnesty.org/en/documents/eur25/0088/2019/en/
[35]
OHCHR, Approaches and challenges with regard to application procedures
for obtaining the status of conscientious objector to military service
in accordance with human rights standards, (A/HRC/41/23), 24 Μαΐου 2019,
παρ. 60 (e). Διαθέσιμο στο: https://undocs.org/A/HRC/41/23
Βλ.
επίσης: Conscientious objection to military service, Analytical report
of the Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights,
(A/HRC/35/4), 1 Μαΐου 2017, παρ. 64. Διαθέσιμο στο: http://undocs.org/A/HRC/35/4
[37]
Π.χ. UN Human Rights Committee, Concluding observations on the fifth
periodic report of Belarus, (CCPR/C/BLR/CO/5), 22 Νοεμβρίου 2018, παρ.
47-48. Διαθέσιμο στο: http://undocs.org/CCPR/C/BLR/CO/5
Βλ.
επίσης: UN Human Rights Committee, Concluding observations on the
seventh periodic report of Ukraine, (CCPR/C/UKR/CO/7), 22 Αυγούστου
2013, παρ. 19. Διαθέσιμο στο: https://undocs.org/CCPR/C/UKR/CO/7
[38]
UN Human Rights Committee, Concluding observations on the fourth
periodic report of Azerbaijan, (CCPR/C/AZE/CO/4), 16 Νοεμβρίου 2016,
παρ. 34-35. Διαθέσιμο στο: http://undocs.org/CCPR/C/AZE/CO/4
[39]
UN Human Rights Committee, Concluding observations on the second
periodic report of Kyrgyzstan, (CCPR/C/KGZ/CO/2), Απριλίου 2014, παρ.
23. Διαθέσιμο στο: http://undocs.org/CCPR/C/KGZ/CO/2
[41]
UN Human Rights Committee, Concluding observations on the second
periodic report of Greece, 3 Δεκεμβρίου 2015, (CCPR/C/GRC/CO/2), παρ.
37-38. Διαθέσιμο στο: http://undocs.org/CCPR/C/GRC/CO/2
[42] UN Human Rights Council, Report of the Working Group on the Universal Periodic Review, Greece, (A/HRC/33/7), 8 Ιουλίου 2016, σύσταση 136.15 (Ουρουγουάη).
[43]
UN Human Rights Council, Report of the Working Group on the Universal
Periodic Review, Greece, Addendum, Views on conclusions and/or
recommendations, voluntary commitments and replies presented by the
State under review, (A/HRC/33/7/Add.1), 2 Σεπτεμβρίου 2016, σ. 3.
[44]
OHCHR, Approaches and challenges with regard to application procedures
for obtaining the status of conscientious objector to military service
in accordance with human rights standards, (A/HRC/41/23), 24 Μαΐου 2019,
παρ. 29. Διαθέσιμο στο: https://undocs.org/A/HRC/41/23
[45]
OHCHR, Conscientious objection to military service, Analytical report
of the Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights,
(A/HRC/35/4), 1 Μαΐου 2017, παρ. 53. Διαθέσιμο στο: http://undocs.org/A/HRC/35/4
[46] UN Special Rapporteur on freedom of religion or belief, Communication GRC 3/2016, 31 Οκτωβρίου 2016, σ. 2.
[47] UN Special Rapporteur on freedom of religion or belief, Communication GRC 3/2019, 11 Ιουλίου 2019, σ. 5.
