της Αλεξίας Τσούνη, μέλους του Δικτύου για το Δικαίωμα στην Αντίρρηση Συνείδησης του Ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Αμνηστίας
Με την ευκαιρία της πολυαναμενόμενης έκδοσης του βιβλίου του Μιχάλη Μαραγκάκη «Άρνηση Στράτευσης - Οδοιπορικό για τους Αντιρρησίες Συνείδησης 1986-2022» από τις εκδόσεις Firebrand, θυμόμαστε και τιμούμε τους αγώνες των αντιρρησιών συνείδησης στην Ελλάδα και συνεχίζουμε τη δράση μας μέχρι την πλήρη κατοχύρωση του δικαιώματος στην αντίρρηση συνείδησης τόσο στο νόμο όσο και στην πράξη, τόσο στην Ελλάδα όσο και σε όλον τον κόσμο. Συμμετέχουμε στη βιβλιοπαρουσίαση στην Θεσσαλονίκη στις 30/11/2022 με την Ειρήνη Τσολάκη (https://www.facebook.com/events/1206911243571295) και στη βιβλιοπαρουσίαση στην Αθήνα στις 02/12/2022 με την Αλεξία Τσούνη (https://www.facebook.com/events/806275884000126).
Στην Ελλάδα οι αντιρρησίες συνείδησης αντιµετωπίστηκαν µε εκτελέσεις τη δεκαετία του '40 (εµφύλιος), µε πολυετείς φυλακίσεις και βασανιστήρια τις δεκαετίες του '50, '60 και '70 και µε συντοµότερες φυλακίσεις, πολλαπλές διώξεις, διακρίσεις και περιορισµούς των πολιτικών και ατοµικών τους δικαιωµάτων τις δεκαετίες του '80 και '90.
Το Ελληνικό Τμήμα της Διεθνούς Αμνηστίας, σωματείο μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, ιδρύθηκε στις 27/06/1975 από ανθρώπους που είχαν φυλακιστεί κατά τη διάρκεια του στρατιωτικού καθεστώτος και είχαν υιοθετηθεί ως κρατούμενοι συνείδησης από τη διεθνή οργάνωση. Από την αρχή η δράση του περιέλαβε το δικαίωμα στην αντίρρηση συνείδησης. Ενδεικτικό είναι το άρθρο της Αμαλίας Φλέμιγκ, της πρώτης Προέδρου του Ελληνικού Τμήματος, στον «Ταχυδρόμο» στις 11/12/1975, σχετικά με τις απανωτές δίκες και καταδίκες των Ελλήνων αντιρρησιών συνείδησης (εκείνη την εποχή ήταν αποκλειστικά Χριστιανοί Μάρτυρες του Ιεχωβά):
«Είμαι μια αστή με απόλυτο σεβασμό για τους νόμους (όταν είναι νόμιμοι). Γι’ αυτό και τώρα με συνταράσσει ιδιαίτερα κάτι που γίνεται στο όνομα του νόμου και που για μένα είναι άδικο, παράλογο κι ακόμα και άσκοπο. Πρόκειται για τους, σε στρατεύσιμη ηλικία, Μάρτυρες του Ιεχωβά. Στα είκοσι τους χρόνια, σαν όλα τα παιδιά μας, καλούνται στον στρατό. Και τότε αρχίζει η τραγωδία τους, γιατί το θρησκευτικό τους δόγμα δεν τους επιτρέπει να γίνουν στρατιώτες…»
Συγκλονιστική είναι η χαλκογραφία του λογότυπου της Διεθνούς Αμνηστίας, με το αναμμένο κερί που σπάει τα σίδερα της φυλακής, την οποία δημιούργησαν Έλληνες αντιρρησίες συνείδησης Χριστιανοί Μάρτυρες του Ιεχωβά μέσα από τη φυλακή, με υπογραφή «GREEK COs» (ΕΛΛΗΝΕΣ ΑΝΤΙΡΡΗΣΙΕΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ), και η οποία βρίσκεται στα κεντρικά γραφεία της οργάνωσης στο Λονδίνο.
Στις 06/12/1986, στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας στην Αθήνα, ο Μιχάλης Μαραγκάκης διακήρυξε την άρνησή του να στρατευτεί για λόγους συνείδησης:
«Εγώ ο Μιχάλης Μαραγκάκης, επειδή πιστεύω ότι η ελευθερία της συνείδησης και των πεποιθήσεων, αποτελεί θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα που πρέπει να γίνεται απεριόριστα σεβαστό… ΑΡΝΟΥΜΑΙ δημόσια, συνειδητά και υπεύθυνα να υπηρετήσω τις Ελληνικές ένοπλες δυνάμεις.»
Ο Μιχάλης Μαραγκάκης φυλακίστηκε το 1987 και υιοθετήθηκε αμέσως από τη Διεθνή Αμνηστία ως κρατούμενος συνείδησης. Ομοίως και ο Θανάσης Μακρής, ο οποίος φυλακίστηκε το 1988. Η Διεθνής Αμνηστία ξεκίνησε μια παγκόσμια καμπάνια για την απελευθέρωσή τους και χιλιάδες επιστολές στάλθηκαν στις ελληνικές αρχές αλλά και στους ίδιους στη φυλακή. Συγκεκριμένα έλαβαν κατά τη διάρκεια της φυλάκισής τους 5.400 γράμματα αλληλεγγύης από 24 χώρες του εξωτερικού, χωρίς να περιλαμβάνονται τα γράμματα από την Ελλάδα. Ακόμα περισσότερα ήταν τα γράμματα διαμαρτυρίας που στάλθηκαν προς τις ελληνικές αρχές για αυτούς ζητώντας την άμεση και χωρίς όρους απελευθέρωσή τους.
Ο αγώνας των Ελλήνων αντιρρησιών συνείδησης, η συνεχής πίεση των διεθνών οργανισµών που καταδίκασαν επανειληµµένα «την πρακτική της Ελλάδος να συµπεριφέρεται στους αντιρρησίες συνείδησης σαν να είναι εγκληµατίες» και η µακροχρόνια δράση των οργανώσεων για τα ανθρώπινα δικαιώµατα, επέφεραν, έστω και καθυστερηµένα, τη θέσπιση της «εναλλακτικής πολιτικής κοινωνικής υπηρεσίας» µε το νόµο 2510/97 που τέθηκε σε ισχύ το 1998.
Το 2006, ο Μιχάλης Μαραγκάκης και ο Θανάσης Μακρής, σε μια συγκινητική ευχαριστήρια χειρονομία, δώρισαν στο Ελληνικό Τμήμα της Διεθνούς Αμνηστίας όλα τα γράμματα, τα τηλεγραφήματα και τις κάρτες που έλαβαν από 24 χώρες: Αυστραλία, Αυστρία, Βέλγιο, Βουλγαρία, Γαλλία, Γερμανία, Γιουγκοσλαβία, Δανία, Ελβετία, Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, Ηνωμένο Βασίλειο, Ιρλανδία, Ισπανία, Ιταλία, Καναδάς, Λουξεμβούργο, Ν. Αφρική, Νησιά Φερόε, Νορβηγία, Ολλανδία, Ουρουγουάη, Πολωνία, Σουηδία, Χιλή.
Το Δίκτυο για το Δικαίωμα στην Αντίρρηση Συνείδησης διοργάνωσε έκθεση με όλα αυτά τα γράμματα αλληλεγγύης που είχαν λάβει στη φυλακή, και ο τότε Πρόεδρος του Ελληνικού Τμήματος Σίμος Μπούρας βράβευσε τον Μιχάλη Μαραγκάκη και τον Θανάση Μακρή για τους αγώνες τους για το δικαίωμα στην αντίρρηση συνείδηση στη Γενική Συνέλευση στις 31/03/2007.
Στις 06/12/2021 είχαμε μια σπουδαία εξέλιξη στον αγώνα για την κατοχύρωση του δικαιώματος στην αντίρρηση συνείδησης. Η Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ, με μια απόφαση-ορόσημο, δικαίωσε τον αντιρρησία συνείδησης Λάζαρο Πετρομελίδη στην ατομική προσφυγή του εναντίον του ελληνικού κράτους. Ο Λάζαρος Πετρομελίδης είναι ένας από τους πρωτοπόρους αντιρρησίες συνείδησης για ιδεολογικούς λόγους στην Ελλάδα. Εκδήλωσε την αντίρρηση συνείδησης στη στρατιωτική θητεία από το 1992, όταν ακόμη δεν είχε θεσπιστεί η εναλλακτική υπηρεσία, ακολούθως κηρύχτηκε ανυπότακτος και του απαγορεύτηκε η έξοδος από τη χώρα. Ακολούθησαν συλλήψεις, επιβολή τιμωρητικής εναλλακτικής υπηρεσίας, αλλεπάλληλες διώξεις και καταδίκες από στρατοδικεία για ανυποταξία, φυλακίσεις. Η Διεθνής Αμνηστία υιοθέτησε επανειλημμένα τον Λάζαρο Πετρομελίδη ως κρατούμενο συνείδησης και διεξήγαγε μακροχρόνια εκστρατεία για τον τερματισμό των παραβιάσεων εις βάρος του και εις βάρος όλων των αντιρρησιών συνείδησης. Ο ΟΗΕ με την απόφασή του καλεί το ελληνικό κράτος να παρέχει στον Λάζαρο Πετρομελίδη αποτελεσματική επανόρθωση για τις πολλαπλές παραβιάσεις του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα που διέπραξε εις βάρος του. Ο ΟΗΕ επαναλαμβάνει επίσης ότι η Ελλάδα πρέπει να αναθεωρήσει τη νομοθεσία της ώστε να διασφαλίσει αποτελεσματικά το δικαίωμα στην αντίρρηση συνείδησης, για παράδειγμα, παρέχοντας τη δυνατότητα για εναλλακτική υπηρεσία η οποία να μην είναι τιμωρητική και να μη συνιστά διάκριση.
Η αντίρρηση συνείδησης είναι θεµελιώδες ανθρώπινο δικαίωµα και βασική συνιστώσα του δικαιώματος στην ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας, όπως αυτή διασφαλίζεται στο Σύνταγμα της Ελλάδας (Άρθρα 13 και 14), στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Προάσπιση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών (Άρθρο 9), στο Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα (Άρθρο 18), στην Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (Άρθρο 18) και σε άλλα διεθνή κείμενα προστασίας δικαιωμάτων. Επίσης το δικαίωμα στην αντίρρηση συνείδησης αναγνωρίζεται ρητά στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Άρθρο 10.2).
Ο ΟΗΕ, το Συµβούλιο της Ευρώπης, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ο ΟΑΣΕ και άλλοι οργανισµοί έχουν καλέσει τις κυβερνήσεις να εξασφαλίσουν τη δυνατότητα στους στρατεύσιµους να εκτελούν χωρίς διακρίσεις και µε αντίστοιχα δικαιώµατα εναλλακτική υπηρεσία κοινωνικού χαρακτήρα και µη τιµωρητικής διάρκειας. Επισηµαίνουν µάλιστα ότι η αντίρρηση συνείδησης πρέπει να γίνεται δεκτή οποτεδήποτε και αν εκδηλώνεται, ακόµα και κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής θητείας. ∆ίνουν επίσης ιδιαίτερη έµφαση στη σπουδαιότητα και στη διαθεσιµότητα της ενηµέρωσης για την αντίρρηση συνείδησης για κάθε άτοµο που σχετίζεται µε την στρατιωτική θητεία.
Χαρακτηριστική είναι η επισήμανση στην έκδοση “Αντίρρηση συνείδησης στην υποχρεωτική στρατιωτική θητεία”, Γενική Διεύθυνση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, Συμβούλιο της Ευρώπης, Ιούνιος 2002:
“Για δημοκρατικά κράτη που σέβονται τα δικαιώματα και τις θεμελιώδεις ελευθερίες, ο σεβασμός για το δικαίωμα στην αντίρρηση συνείδησης δεν μπορεί να θεωρείται έλασσον ζήτημα ξεκομμένο από τη δεσπόζουσα τάση προστασίας και προώθησης, σε διεθνές επίπεδο, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.”
Η Διεθνής Αμνηστία δεν παίρνει θέση υπέρ ή κατά της αντίρρησης συνείδησης, ούτε προτρέπει υπέρ της εναλλακτικής υπηρεσίας και κατά της στρατιωτικής θητείας. Αγωνίζεται για την κατοχύρωση και τον σεβασµό του δικαιώµατος στην αντίρρηση συνείδησης, όπως αγωνίζεται για όλα τα ανθρώπινα δικαιώµατα.
Η Διεθνής Αμνηστία δεν παίρνει θέση υπέρ ή κατά της υποχρεωτικής στράτευσης ή της στράτευσης γενικά. Η Διεθνής Αμνηστία δεν είναι αντιµιλιταριστική ούτε ειρηνιστική οργάνωση, είναι οργάνωση για τα ανθρώπινα δικαιώµατα. ∆εν αµφισβητεί το δικαίωµα των κυβερνήσεων να έχουν στρατό ή και υποχρεωτική στρατιωτική θητεία, όµως τότε οφείλουν να σέβονται και το ανθρώπινο δικαίωµα των αντιρρησιών συνείδησης για µια δίκαιη, µη τιµωρητική εναλλακτική υπηρεσία εκτός στρατού, σύµφωνα µε τα διεθνή πρότυπα.
Η Διεθνής Αμνηστία ζητά άµεσες τροποποιήσεις από την Ελλάδα, ώστε:
- Η εναλλακτική υπηρεσία να µην έχει χαρακτήρα διάκρισης και τιµωρίας, όσον αφορά τις παροχές, τον τόπο εκπλήρωσης ή την διάρκεια. Σήμερα οι αντιρρησίες συνείδησης λαμβάνουν είτε μόνο στέγη και τροφή είτε 223,53 ευρώ το μήνα, και υποχρεώνονται να υπηρετήσουν εκτός της περιφέρειας του τόπου κατοικίας τους. Η διάρκεια της στρατιωτικής θητείας είναι 12 µήνες ενώ της εναλλακτικής υπηρεσίας 15 µήνες.
- Η ιδιότητα του αντιρρησία συνείδησης να µην ανακαλείται ποτέ. Τώρα προβλέπεται έκπτωση π.χ. για πειθαρχικό παράπτωµα. Οι αντιρρησίες συνείδησης υποχρεώνονται τότε να υπηρετήσουν ένοπλη στρατιωτική θητεία.
- Η εξέταση των αιτήσεων για καθεστώς αντιρρησία συνείδησης να είναι υπό τον πλήρη έλεγχο πολιτικών αρχών (δηλ. εκτός ΥΠΕΘΑ). Σήμερα αποφασίζει ο Υπουργός Εθνικής Άμυνας μετά από εισήγηση επιτροπής στην οποία συμμετέχει στρατιωτικός.
- Το δικαίωµα στην αντίρρηση συνείδησης να αναγνωρίζεται και για τους/τις επαγγελµατίες στρατιωτικούς. Τώρα µόνο οι στρατεύσιµοι (όχι οι επαγγελµατίες) µπορούν να αξιώσουν την ιδιότητα του αντιρρησία συνείδησης.
- Να σταµατήσουν άµεσα οι συλλήψεις, διώξεις, ποινές φυλάκισης και τα πρόστιµα σε αντιρρησίες συνείδησης. Σε καµία περίπτωση να µη δικάζονται πολίτες από Στρατοδικεία. Τώρα όχι απλώς διώκονται κάποιοι αντιρρησίες συνείδησης αλλά δικάζονται και από στρατοδικεία κατά παραβίαση του δικαιώµατος σε δίκαιη δίκη.
- Σε καµιά περίπτωση να µη διώκονται και δικάζονται πολίτες επανειληµµένα για το ίδιο αδίκηµα. Σήµερα κάποιοι αντιρρησίες συνείδησης διώκονται και δικάζονται επανειληµµένα για την ίδια αντίρρηση συνείδησης.
Σήμερα, σε όλον τον κόσµο, περισσότερα από 10 εκατοµµύρια µέλη, ακτιβιστές/-τριες και υποστηρικτές/-τριες της ∆ιεθνούς Αµνηστίας αγωνίζονται για την άµεση και χωρίς όρους απελευθέρωση όλων των φυλακισµένων αντιρρησιών συνείδησης, καθώς και για τη θέσπιση και εφαρµογή σχετικής νοµοθεσίας που να κατοχυρώνει εναλλακτική υπηρεσία πολιτικού και µη τιµωρητικού χαρακτήρα, σύµφωνα µε τα διεθνή πρότυπα και τις συστάσεις διεθνών οργανισµών.
Πηγή: Διεθνής Αμνηστία
